Actueel
Omgaan met des- en misinformatie in de digitale wereld: 4 praktische tips voor organisaties
In deze blog verkennen we de fenomenen desinformatie en misinformatie: wat het zijn, waarom nemen ze toe, en hoe beïnvloeden ze bedrijfsreputaties? Ook lees je hieronder praktische tips om ze binnen je organisatie te herkennen en aan te pakken.
Desinformatie, misinformatie en nepnieuws: deze termen duiken vaak op in nieuws en politiek. Denk aan Rusland dat desinformatie gebruikt om de beeldvorming over de oorlog in Oekraïne te verdraaien, of aan deepfakes verspreid tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Meerdere Nederlandse bedrijven en onder andere politieke partij Volt hebben al een boycot van platform X aangekondigd vanwege ‘online haat, desinformatie en politieke inmenging’. Uit het Digital News Report Nederland 2024 blijkt dat vertrouwen in nieuws daalt en zorgen over desinformatie, vooral onder jongeren, toenemen. Het Global Risk Report 2025 van het WEF haalt misinformation and desinformation zelfs aan als een van de grootste korte termijnrisico’s.
(Waarom) neemt des- en misinformatie toe?
Des- en misinformatie zijn geen nieuwe fenomenen. Iedere keer dat de omloopsnelheid van informatie toeneemt door technologische innovatie, versnelt ook de verspreiding van des- en misinformatie. Voorbeelden zijn de drukpers in de 15e eeuw, en sociale media in de afgelopen decennia. Sociale media versnellen de informatieverspreiding en verkleinen de kloof tussen maatschappij en politiek. Op zichzelf goede zaken, maar ze creëren ook excessen; onder jongeren bijvoorbeeld. Jongeren gebruiken sociale media als voornaamste nieuwsbron, waardoor zij vatbaarder zijn voor nepnieuws en, gestuurd door algoritmes, in hun eigen ‘nieuwsbubbel’ blijven hangen.
Politici en besluitvormers volgen wat er online speelt en wordt gezegd en geschreven. Hierdoor kan ongetoetste informatie snel de politiek binnen dringen en zo, voorzien van politieke autoriteit, het publiek opnieuw bereiken. Deze cyclus beïnvloedt meningen en intensiveert het politieke debat, wat leidt tot grotere tegenstellingen, minder vertrouwen in media en instanties, en risico’s voor nationale veiligheid en democratie.
Welke gevolgen kunnen des- en misinformatie hebben voor de reputatie van uw organisatie?
Voor organisaties kan de verspreiding van des- en misinformatie vervelende gevolgen hebben, zoals reputatieschade. Het vertrouwen van stakeholders in een organisatie en de bedrijfsvoering kunnen worden aangetast. Kortom, zowel de waarde (de centen) als de waarden (reputatie) kunnen onder grote druk komen te staan. Dit kan in sommige gevallen zelfs leiden tot een crisis, waarbij het voortbestaan of de license to operate van de organisatie in gevaar zijn.
Zo werd er ten onrechte informatie verspreid dat Starbucks in de V.S. mensen zonder verblijfsvergunning korting zou geven op een product naar keuze onder de naam 'Dreamer Day', met de hashtags “borderfreecoffee” op sociale media. Er ontstond kritiek op het bedrijf en Starbucks werd gedwongen om snel te reageren om de zorgen van klanten weg te nemen. In 2023 heeft het bedrijf een sectie gewijd aan misinformatie op hun website.
Hoe herken en bestrijd je des- en misinformatie?
Het is belangrijk dat organisaties goed voorbereid zijn. Wij hebben een aantal specifieke tips op een rijtje gezet.
Tip 1: Creëer bewustzijn binnen jouw organisatie
Bewustzijn en educatie zijn cruciaal om de impact van des- en misinformatie te minimaliseren. Het is belangrijk dat medewerkers de gevaren begrijpen, herkennen en weten wat ze moeten doen bij onjuiste berichtgeving. Onthoud: een organisatie kan slachtoffer worden van desinformatie zoals hierboven beschreven bij Starbucks. Tegelijkertijd kan een organisatie ook onbedoeld verkeerde informatie verspreiden (misinformatie).
Bewustzijn creëer je onder andere door:
- Gerichte workshops en trainingen: Nodig experts uit op het gebied van cybersecurity en desinformatie. Organiseer trainingen of simulaties die medewerkers helpen bij het herkennen van desinformatie door concrete voorbeelden te behandelen, en hen handvatten te bieden hoe adequaat te handelen (zie ook het punt hieronder).
- Concrete handvatten voor fact-checking: Geef medewerkers toegang tot zoveel mogelijk betrouwbare en verifieerbare (journalistieke) bronnen. Dit kan bijvoorbeeld door nieuwsabonnementen aan te bieden (tip: met een abonnement op de dagbladen van DPG Media heb je direct toegang tot meerdere kranten en nieuwssites). Maak medewerkers daarnaast bekend met bestaande websites van de overheid als https://www.isdatechtzo.nl/ en templates als het stappenplan ‘hoe omgaan met misinformatie’ uit de Handreiking Omgaan met misinformatie voor medeoverheden van het Ministerie van BZK zodat zij informatie goed kunnen verifiëren voordat het extern wordt gedeeld.
- Creëren van een meldcultuur: Moedig medewerkers aan om desinformatie te melden en bied concrete processen en handleidingen aan die omschrijven hoe dit kan. Laat je creativiteit hierop los! Bijvoorbeeld door het organiseren van een nieuwsquiz waarin medewerkers bepalen welk nieuwsartikel echt is en welke nep (leuk om dit te organiseren tijdens de Week van de Mediawijsheid).
Weet trouwens dat de Rijksoverheid momenteel werkt aan een meldpunt, geschillenbeslechtingscommissie en een kenniscentrum waar burgers en organisaties straks terecht kunnen om desinformatie te melden.
Tip 2: (Nieuws)bronnen monitoren
In de digitale wereld waar informatie, beelden en video's snel worden verspreid, is het cruciaal om op ieder moment te weten welk beeld stakeholders van de organisatie hebben. Hoe wordt er over jouw organisatie (en de concurrentie) gesproken en geschreven? Welke misvattingen hebben belanghebbenden? Op basis van die inzichten kan adequaat gereageerd worden, zodat de schade van desinformatie wordt beperkt. Intelligence, d.w.z. monitoring en analyse van relevante bronnen uit de media, politiek en maatschappij, is dus essentieel.
Richt tools waarmee nieuws, sociale media en politieke debatten realtime worden gemonitord, helpen hierbij. Dergelijke tools kunnen geld kosten, maar er zijn ook laagdrempelige gratis diensten zoals Talkwater die basisinzichten bieden op basis van jouw zoektermen; handig voor de startende of kleine organisatie.
Tip 3: Communiceer proactief en transparant
Organisaties die hun stakeholders regelmatig informeren over hun bedrijfsactiviteiten en duidelijk communiceren over relevante kwesties, verkleinen de kans om slachtoffer te worden van desinformatie of misinformatie. Dit komt doordat er minder snel een informatievacuüm ontstaat.
Communicatie kan in twee fasen plaatsvinden. In de preventiefase wordt proactief gecommuniceerd voordat stakeholders urgente vragen hebben of stellen. Met andere woorden: standpunten en feitelijke informatie over de organisatie zijn al beschikbaar op het moment dat de stakeholder ernaar zoekt. Wanneer er desondanks schadelijke desinformatie of misinformatie over de organisatie circuleert (zie bijvoorbeeld het geval van Starbucks), is de organisatie genoodzaakt om te reageren (reactiefase). Conform de principes van crisiscommunicatie is het in dergelijke situaties essentieel om de controle over het verhaal en de boodschap zo snel mogelijk terug te winnen. Je leest hier meer over op onze website.
Vraag jezelf bovendien altijd af: "Ben ik de eigenaar van het issue?" Het nepnieuws over Starbucks raakte alleen hen, dus zij waren de issue-eigenaar. Soms is gezamenlijke communicatie door meerdere organisaties beter, zoals tijdens covid. Om misvattingen over het virus en vaccins tegen te gaan, lanceerde het Ministerie van VWS een website met betrouwbare informatie. Artsen en wetenschappers ondersteunden dit om het vertrouwen te vergroten. Farmaceutische bedrijven werkten bovendien nauw samen met deze partijen in hun communicatie.
Tip 4: Wees je bewust van de rol van AI
Als jouw organisatie gebruikmaakt van AI-tools zoals ChatGPT, Gemini of Copilot, wees je dan bewust van de mogelijkheid van misinformatie. De kans bestaat dat medewerkers onbedoeld onjuiste informatie overnemen en verspreiden. Denk na over een gedragscode over het gebruik van AI binnen de organisatie en hoe de gegenereerde informatie op fouten gecontroleerd kan worden. Lees ook eens dit interessante interview (betaalmuur) van het FD met Joris Krijger, filosoof en Ethics and AI Officer bij De Volksbank.
In een wereld waar desinformatie en nepnieuws zich snel kunnen verspreiden, is het van belang voor organisaties om goed voorbereid te zijn en proactief op te treden. Door bewustwording te vergroten en richtlijnen te bieden voor het beperken en melden van des- en misinformatie, wordt de weerbaarheid van de organisatie verbeterd. Monitoringtools, proactieve communicatie, effectieve crisiscommunicatiestrategieën en inzicht in de rol van AI zijn nuttige hulpmiddelen voor het omgaan met des- en misinformatie en het behouden van het vertrouwen van stakeholders.
