Praten met Poetin? Charles in EW

Praten met de Russische president Vladimir Poetin heeft geen zin, meent crisismanager Charles Huijskens. Door de oorlog zal hij steeds sneller radicaliseren en een staatsgreep komt er niet. Poetin voor rotte vis uitschelden, zoals de Amerikaanse president Joe Biden doet, is volstrekt zinloos, daarover is iedereen het wel eens. Maar is er iemand in de wereld te vinden die met hem zou kunnen praten – of is dat net zo zinloos? De (relatief nieuwe) minister-president van Estland Kaja Kallas gaf in februari een lunchinterview aan de Britse zakenkrant Financial Times. Het was de dag nadat de Franse president Emmanuel Macron – tevergeefs – naar Moskou was afgereisd om de Russische president Vladimir Poetin over te halen geen oorlog in Oekraïne te beginnen. ‘Ik zie een sterke wens om de held te zijn die dit probleem oplost, alleen denk ik niet dat het op deze manier op te lossen is. Er is een bepaalde naïviteit als het om Rusland gaat. Dat heb ik de Franse president proberen uit te leggen.’Kallas zei tegen Macron: ‘U kijkt hiernaar vanuit het perspectief van een democratisch land. U zegt dat het superduur wordt voor Rusland om een oorlog te beginnen. Poetin kan dat niets schelen. Hij hoeft niet te worden herkozen.’

Hannah Arendt biedt lessen hoe om te gaan met dictators

In haar boek over de oorsprong van totalitaire regimes uit 1951, dus ruim zeventig jaar geleden geschreven (!), gaat Hannah Arendt hier uitgebreid op in. Het staat volgens mij inmiddels vast dat Poetin in hoog tempo bezig is te veranderen van een dictator (of een reactionaire tiran) in een totalitaire heerser. Hij neemt in zijn eentje alle beslissingen en weet als enige wat hij aan het doen is.Juist omdat hij helemaal alleen de baas is, kan hij net doen alsof hij boven alles staat. ‘Daarom is het heel erg goed te begrijpen (en net zo zinloos) dat buitenstaanders telkens weer hun hoop vestigen op een persoonlijk gesprek met de hoogste leider,’ aldus Arendt in haar boek. ‘Het echte mysterie van de totalitaire leider ligt in een organisatie die het mogelijk maakt dat hij de volledige verantwoordelijkheid heeft voor de misdrijven die worden begaan én tegelijkertijd kan volhouden dat hij net zo eerlijk, onschuldig en respectabel is als de meest naïeve meeloper.’ Zo kon Poetin Macron aan die idioot lange tafel rustig om de tuin leiden.

Voor Poetin is Oekraïne nooit een mislukking, leert Arendt

Arendt heeft nog enkele teleurstellingen voor ons in petto. Wat als de oorlog in Oekraïne voor Poetin op een mislukking uitloopt? Zou dat zijn positie verzwakken? Vergeet het maar, zegt Arendt. Ze verwijst daarbij naar de Tweede Wereldoorlog.

Arendt: ‘De radicalisering [van het nazi-regime] begon onmiddellijk met het uitbreken van de oorlog; je kunt zelfs aannemen dat een van Hitlers’ redenen om de oorlog te beginnen was dat de oorlog hem in staat stelde deze ontwikkeling op een manier te versnellen die ondenkbaar zou zijn geweest in vredestijd.’ Na de nederlaag bij Stalingrad gooide Hitler tot verbijstering van de rest van de wereld juist alle overwegingen overboord die met het nut van de oorlog te maken hadden. Poetin ziet het vertrek van alle ‘landverraders’ en ‘westerse spionnen’ als een oorlogsbonus en een zegen voor zijn regime. Komt er dan een wisseling van de wacht in het Kremlin? Is er dan misschien een staatsgreep denkbaar die Poetin de kop zou kosten? ‘Het compleet ontbreken van succesvolle of onsuccesvolle paleisrevoluties is een van de meest opmerkelijke karakteristieken van totalitaire dictaturen,’ aldus Arendt. Er is geen kliek om Poetin heen met wie hij de macht deelt. Als er al iemand in Poetins directe omgeving zou zijn die in staat zou zijn de macht over te nemen, dan verkeert zo iemand in acuut gevaar omdat Poetin hem onmiddellijk zou uitschakelen. Wie hoopt op een staatsgreep in Rusland moet zich realiseren dat de kans daarop minimaal is. En Poetin kan als alleenheerser nog heel lang mee, hij moet nog zeventig jaar worden…